2021 Egzamin - Pierwszy termin

Zadanie 1

Dla \(k,m,r \in \mathbb{N}\), \(r > 0\), udowodnij tożsamość:

\[ \sum_{i=1}^{k}\sum_{j=0}^{m}\binom{m}{j}{r\brace i}{m-j\brace k-i} i^j = {m+r\brace k} \]

Rozwiązanie

Interpretacja. Bierzemy zbiór, który jest sumą rozłącznych zbiorów wielkości \(m\) i \(r\), a następnie dzielimy go na \(k\) niepustych bloków.

Prawa strona. Zsumowany (\(m+r\))-zbiór dzielimy na \(k\) niepustych bloków.

Lewa strona.

  • \({r \brace i}\) – \(r\)-zbiór dzielimy na \(i\) bloków (gdzie \(i = 1{\ldots}k\));
  • \(\binom{m}{j} \cdot i^j\) – wybieramy \(j\) elementów z \(m\)-zbioru, które rozdzielamy do \(i\) bloków (gdzie \(j = 1{\ldots}m\));
  • \({m-j \brace k-j}\) – pozostałe \(m-j\) elementów z \(m\)-zbioru rozdzielamy do \(k-i\) bloków.

Czy w ten sposób uzyskamy wszystkie podziały i każdy dokładnie raz? Weźmy dowolny podział sumy \(m\) i \(r\) zbiorów. Zaznaczmy te bloki, w których występują elementy z \(r\) zbioru. Wyznacza nam to jednoznacznie wartość \(i\) z powyższego wzoru. Policzmy, ile w tych blokach znajduje się dołączonych elementów z \(m\) zbioru. Wyznacza nam to jednoznacznie wartość \(j\).


Zadanie 2

Udowodnij, że współczynnikiem \(x^k\) w rozwinięciu \((1+x+x^2+x^3)^n\) jest \(\sum_{j=0}^{n} \binom{n}{j} \binom{n}{k-2j}\).

Rozwiązanie

Odnotujmy, że \((1+x+x^2+x^3)^n = (1+x^2)^n (1+x)^n\). Na ile sposobów możemy uzyskać \(x^k\) z tego iloczynu? Jeśli z pierwszego nawiasu wybierzemy \(j\) razy czynnik \(x^2\), to pozostanie nam brakujący czynnik \(x^{k-2j}\). Możemy go uzyskać, wybierając \(k-2j\) razy czynnik \(x\) z drugiego nawiasu. Różnych sposobów wyboru z pierwszego nawiasu jest \(\binom{n}{j}\); z drugiego – \(\binom{n}{k-2j}\).


Zadanie 3

Niech \(\mathrm{fr}(x) = x− \lfloor x \rfloor\) oznacza część ułamkową liczby rzeczywistej \(x\). Oblicz (bez wspomagania komputerowego) \(\mathrm{fr}(998!/101^{10})\).

Rozwiązanie

Odnotujmy, że \( \mathrm{fr}\big( \frac{998!}{101^{10}} \big) = \mathrm{fr}\big(\frac{q}{101}\big) = \mathrm{fr}\big(\frac{q \bmod 101}{101}\big) \). Dalej rozpatrujemy kongruencję \(\text{mod } 101\) z licznika. \[ \begin{align*} q &\equiv \textstyle \frac{998!}{101^{9}} \\[3pt] q &\equiv (1 \cdots 100) \cdot 1 \cdot (102 \cdots 201) \cdot 2 \cdots 9 \cdot (910 \cdots 1009) \cdot (1009^{-1} \cdots 999^{-1}) \\[5pt] q &\equiv (1 \cdots 100)^{10} (1 \cdot 2 \cdots 9) (-1)^{-1} (-2)^{-1} \cdots (-11)^{-1} \\[5pt] \end{align*} \] Liczba \(101\) jest pierwsza, więc z twierdzenia Wilsona mamy, że \(1 \cdots 100 \equiv -1 \; (\text{mod } 101)\). Z pierwszości \(101\) wynika też, że dla każdej liczby \(a \in \{1, 2, \ldots, 100\}\) istnieje jednoznaczna odwrotność \(\text{mod } 101\) z tego samego zbioru. Obydwa te fakty zostały dowiedzione na ćwiczeniach. Odnotujmy dodatkowo, że \(x^{-1} y^{-1} = (xy)^{-1}\) (co bardzo łatwo pokazać). \[ \begin{align*} q &\equiv (-1)^{20} \cdot (2 \cdot 12 \cdot 30 \cdot 56) \cdot (2 \cdot 12 \cdot 30 \cdot 56)^{-1} \cdot (9) \cdot (-9 \cdot 10 \cdot 11)^{-1} \\[3pt] q &\equiv 9 (20)^{-1} \\[3pt] \end{align*} \] Odwrotność \(\text{mod } 101\) liczby \(20\) możemy wyznaczyć, korzystając z rozszerzonego algorytmu Euklidesa. Otrzymujemy \( 1 = (-5) \cdot 20 + 101 \), więc odwrotność wynosi \( -5 \). Stąd \(q \equiv 9 \cdot (-5) \equiv 56 \; (\text{mod } 101)\). \[ \mathrm{fr}\left(\frac{998!}{101^{10}}\right) = \frac{56}{101} \]


Zadanie 4

Oblicz, na ile istotnie różnych sposobów można rozmieścić \(n\) nieatakujących się wież na planszy \(n \times n\), jeśli utożsamimy takie rozmieszczenia, że jedno przechodzi na drugie:

  1. przy obrocie planszy o \(180^\circ\);
  2. przy dowolnym obrocie planszy.

Rozwiązanie

  1. Dana jest grupa przekształceń \( G = \{ \textrm{id}, 180^\circ\} \). Stałymi elementami zbioru względem przekształcenia \(\textrm{id}\) są oczywiście wszystkie spośród \(n!\) rozmieszczeń nieatakujących się wież.

    Rozważmy przekształcenie \(180^\circ\).

    • Gdy \(n\) jest nieparzyste, wówczas środkowy wiersz (i środkowa kolumna) są odbite w centralnym elemencie, tzn. jeśli wieża jest na pozycji \(\big(\frac{n+1}{2}, k\big)\), to jest również na pozycji \(\big(\frac{n+1}{2}, n-k+1\big)\). To znaczy, że jedynym nieatakującym ułożeniem wieży w środkowym wierszu i w środkowej kolumnie jest \(\big(\frac{n+1}{2}, \frac{n+1}{2}\big)\).

      Po umieszczeniu środkowej wieży, do rozmieszczenia pozostało jeszcze \(n-1\). Ułożenie \(\frac{n-1}{2}\) wież w górnych wierszach wyznacza nam jednoznacznie ułożenie w dolnych wierszach. Należy uważać, by nie ułożyć w tym samym czasie wieży w kolumnie \(k\)-tej i w kolumnie (\(n-k+1\))-szej; odbicie wymagane przez obrót spowoduje wówczas kolizję. Idąc kolumnami \(k=1\ldots \frac{n-1}{2}\), dla każdej wieży mamy do wyboru \(\big(\frac{n-1}{2}, \frac{n-3}{2}, \ldots, 1\big)\) wierszy i (zawsze) dwie kolumny (tzn. \(k\)-tą i \(n-k+1\)-szą), co daje nam w sumie: \[ \textstyle 2^{(n-1)/2} \cdot \big( \frac{n-1}{2} \big)! \] punktów stałych przekształcenia \(180^\circ\) dla \(n\) nieparzystego.

    • Gdy \(n\) jest parzyste, sytuacja jest analogiczna jak w przypadku \(n\) nieparzystego, ale nie musimy rozważać środkowego wiersza i środkowej kolumny (ponieważ środkiem obrotu będzie punkt pomiędzy dwoma środkowymi wierszami i dwiema środkowymi kolumnami). Otrzymujemy: \[ \textstyle 2^{n/2} \cdot \big(\frac{n}{2}\big)! \] rozmieszczeń.

    Obliczyliśmy, że: \( \sum_{g \in G} \textrm{fix}(g) = n! + \textstyle 2^{\lfloor n/2 \rfloor} \big\lfloor\frac{n}{2}\big\rfloor! \). Z lematu Burnside'a wiemy, że: \[ \sum_{g \in G} \textrm{fix}(g) = 2 \cdot |\textrm{Orb}(X)| \implies |\textrm{Orb}(x)| = \frac{n! + \textstyle 2^{\lfloor n/2 \rfloor} \big\lfloor\frac{n}{2}\big\rfloor!}{2} \] gdzie orbity oznaczają liczbę nieizomoricznych rozmieszczeń względem grupy przekształceń.

  2. Dana jest grupa przekształceń \( G = \{ \textrm{id}, 90^\circ, 180^\circ, 270^\circ\} \). Stałymi elementami zbioru względem przekształcenia \(\textrm{id}\) są oczywiście wszystkie spośród \(n!\) rozmieszczeń nieatakujących się wież. Przekształcenie \(180^\circ\) rozważyliśmy w poprzednim podpunkcie.

    Rozważmy jednocześnie przekształcenie \(90^\circ\) i równoważne jemu pod względem orbit przekształcenie \(270^\circ\). Rozważmy \(n\)-planszę taką, że \(2 \mid n\). Ponumerujmy planszę, jak poniżej.

    Odnotujmy, że jeśli na polu \((a,b)\) zostanie postawiona wieża, to nie może ona pojawić się na żadnym z pól \((a,\star), (\star, b), (b, \star), (\star, a)\) (gdzie \(\star\) to dowolny element). Wieże nie zbijają się za to, gdy stoją na polach \((k_1, k_2), (k_3, k_4), \ldots, \big(k_{\lfloor\frac{n}{4}\rfloor-1}, k_{\lfloor\frac{n}{4}\rfloor}\big)\), gdzie \(k_1 \neq k_2 \neq \ldots \neq k_{\lfloor\frac{n}{4}\rfloor}\).

    Widać jasno, że jeśli \(4 \not\mid n\), to nie uda się rozstawić \(n\) wież, bo każda wieża pojawia się \(4\) razy. W przeciwnym wypadku wzór na liczbę unikalnych rozstawień wież wynosi: \[ \frac{(n/2)!}{(n/4)!} \] To znaczy, permutujemy \(n!\) elementów, łączymy je w pary po dwa, i usuwamy powtarzające się pogrupowania (tzn. dzielimy liczbę permutacji elementów przez liczbę permutacji par).

    W przypadku gdy \(2 \not\mid n\), na polu \(\frac{n-1}{2}\) musi pojawić się wieża. Wówczas sytuacja jest zupełnie analogiczna jak w przypadku parzystym, tzn. możliwych jest: \[ \frac{\big(\frac{n-1}{2}\big)!}{\big(\frac{n-1}{4}\big)!} \] rozstawień, gdy \(4 \mid (n-1)\). Dla wygody notacyjnej zdefiniujmy:

    • \(P_{1}(n) = n!\)
    • \(P_{2}(n) = 2^{n/2} \big( \frac{n}{2} \big)!\)
    • \(P_{3}(n) = \frac{(n/2)!}{(n/4)!}\)
    I dalej mamy: \[ |\textrm{Orb}(x)| = \frac{1}{4} \cdot \begin{cases} P_1(n) + P_2(n) + 2P_3(n) &\text{gdy $n \equiv 0 \mod 4$} \\[3pt] P_1(n) + P_2(n-1) + 2P_3(n-1) &\text{gdy $n \equiv 1 \mod 4$} \\[3pt] P_1(n) + P_2(n) &\text{gdy $n \equiv 2 \mod 4$} \\[3pt] P_1(n) + P_2(n-1) &\text{gdy $n \equiv 3 \mod 4$} \\[3pt] \end{cases} \]